De documentaire ‘Vooruit naar vroeger’ vertelt het bijzondere verhaal van Trudy Bak, kleindochter van Jan Bak - oud-speler van het eerste elftal, bestuurslid en erelid van Excelsior Rotterdam, voor velen bekend van de plaquette achter de bar in het supportershome. Jan Bak werd in de Tweede Wereldoorlog doodgeschoten door een Duitse soldaat. Dat verhaal kende de in Amerika woonachtige Trudy Bak niet, tot ze hierover een blog las op de website van Excelsior. Ze ging op zoek naar de geschiedenis van haar grootvader. In ‘Vooruit naar vroeger’ volgen we dit bijzondere en aangrijpende verhaal waarin de liefde voor Excelsior een belangrijke rol speelt. Trudy zorgt nu dat het werk van haar grootvader en diens broer Jo binnen de jeugdopleiding van Excelsior wordt voortgezet.
Bekijk de documentaire ‘Vooruit naar vroeger’, gemaakt door Dirk Beers, hieronder:
Jan Cornelis Bak (1890-1944)
Jan Cornelis Bak werd geboren op 8 oktober 1890 in Roosendaal. Het gezin bestond uit zeven kinderen, waarvan er drie jong overleden. Het jongste kind van het gezin was Johannes Bak, die net als Jan Bak een grote rol in de geschiedenis van Excelsior zou gaan spelen. Voor zover na te gaan verhuisde het gezin eerst naar Arnhem en later kwamen ze via Utrecht in Rotterdam terecht. Dat was in 1905. Twee jaar later schreef Jan Bak zich in als lid bij Excelsior. Hij begon in het tweede elftal, maar zijn ‘uitzonderlijke kwaliteiten’ zorgden ervoor dat hij al snel doorstroomde naar het eerste elftal. Daarin zou hij vele jaren actief blijven.
In het boekje dat in 1927 verscheen ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van Excelsior, werd al een hulde gebracht aan Jan Bak: ‘Door zijn hoogst sportieve opvattingen is hij steeds een voorbeeld voor ons allen geweest; de verpersoonlijking van alle eigenschappen, die in een goed sportman behooren aanwezig te zijn. Hoewel bescheiden van aard, werd steeds door zijn tactisch spel de aandacht op hem gevestigd, en trachten dan ook verschillende clubs, destijds uitkomende in hoogere klasse dan onze vereeniging, hem voor zich te winnen. Dat hij den verleiding dan steeds weerstand wist te bieden, getuigt van zijn groote clubliefde.’
In zijn in memoriam in 1945 stond: ‘Door zijn onvermoeid werken, zijn grote sportiviteit en zijn goedig karakter was hij niet alleen bij ons, maar ook bij zijn tegenstanders een buitengewoon geziene figuur.’ En ook: ‘Jan zei nooit veel, maar als hij wat zei, dan was het altijd een goede opmerking, iets in het belang van het geheel.’
Dat laatste kwam tot uiting in 1918 toen tegenvallende prestaties ervoor zorgden dat Excelsior nog maar zeventien spelers had om het eerste en tweede elftal mee samen te stellen. Het bestuur van destijds had daarom het plan om te fuseren met Neptunus. Excelsior had een mooi terrein en Neptunus de spelers. De beslissing moest vallen tijdens een ledenvergadering bij Bas van der Velde aan de Goudserijweg. In het boek Excelsior 50 jaar wordt deze gebeurtenis als volgt beschreven: ‘TEGEN. De rustige, bedaarde Jan Bak sprak hier: Indien deze combinatie doorgang vindt, kom ik niet meer voor Excelsior uit! Kort maar krachtig. En het was voldoende. AFGEWEZEN.’
Wie het grotere plaatje wil zien, weet dat Jan Bak die dag het voortbestaan van Excelsior heeft gered. Wat als hij – een geziene figuur binnen de vereniging – niet tegen de fusie was geweest? Dan was Excelsior wellicht opgegaan in een fusieclub. Zo ver kwam het niet en nog jaren erna diende Jan Bak de club als speler, maar ook als bestuurs- en commissielid. Hij werd niet voor niets benoemd tot erelid van de Kralingse vereniging.
In 1929 keerde Bak als 38-jarige terug in het eerste elftal dat om een plek in de eerste klasse vocht in een dubbele ontmoeting met Xerxes. Jan Bak en de elftalcommissie vonden het beter als er een jonger Excelsiorlid zou meedoen, maar de andere spelers smeekten om Jan Bak als hun aanvoerder en leider in het veld. De ‘Ouwe Reus’ speelde en op een bepaald moment was het 3-3. In het boek over 50 jaar Excelsior staat de volgende anekdote:
‘Een Xerxes-speler dribbelde met de bal naar ons doel en Jan deed geen poging dat te verhinderen. Even waren wij de tel kwijt en dachten: wat zullen we nu hebben? Maar plotseling drong het tot ons door: Jan, die vijf kwartier lang had gezwoegd tegen jonge spelers, had zich ‘leeg’ gespeeld, onze ‘Ouwe Reus’ was uitverkocht. Zoiets hadden wij nog nooit meegemaakt. (…) Even zaten wij in de put. Maar gelukkig hoorden wij weer de vertrouwde stem van Jan (…): “Jongens jullie kunnen er toch nog wel even tegen, nog even vasthouden hoor”.’
Vijf minuten voor het eindsignaal maakte zijn broer Jo Bak de 4-3 en Excelsior was eersteklasser.
Diezelfde Jo Bak leidde overigens vanaf 1921 de jeugdafdeling van Excelsior en ontdekte in de jaren honderden talentjes voor de club. Een andere broer, Ingel Bak, kreeg in 1926 overigens een zoon die ook een rol zou gaan spelen in de Excelsiorhistorie: Aad Bak. Hij scoorde in 1952 een belangrijk doelpunt in de beslissingswedstrijd tegen Helmondia om een plek in de eerste klasse.
Dat maakte Jan Bak niet meer mee, omdat hij op 10 november 1944 op straat werd doodgeschoten. Deze vreselijke gebeurtenis speelde zich af op 10 november 1944 tijdens de razzia van Rotterdam. Op 10 en 11 november werden 52.000 mannen opgepakt en afgevoerd naar werkkampen in Oost-Nederland of Duitsland. ‘Door het moordend lood van een Duits machtswellusteling werd hij geveld, doordat hij waarschijnlijk niet had gehoord, dat hij werd aangeroepen. Het gebeurde vond plaats tijdens de razzia’s, welke op grote schaal werden gehouden, en waarbij alle mannelijke personen van 16-40 jaar werden weggevoerd. Dat een en ander een diepe indruk op ons, en op vele anderen heeft gemaakt is iets, dat zeker is’, schreef het bestuur in juni 1945 in een clubcirculaire.
‘Je kunt je Woudestein haast niet voorstellen zonder zijn sympathieke figuur en zijn gulle lach. Hoeveel meer moeten zijn kinderen hem dan wel missen, die in hem zo’n grote steun vonden, want doordat Jan al vroeg zijn vrouw verloor, zijn die kinderen practisch door hem grootgebracht. Wij hopen van harte, dat zij troost vinden in het feit, dat hen duidelijk is gebleken hoe gezien hun Vader was in de kringen van onze voetbalsport in het algemeen, en in onze eigen kring in het bijzonder.’ Hoe geliefd hij was bleek tijdens zijn uitvaart die, ondanks de bange oorlogstijden, drukbezocht werd om hem de laatste eer te bewijzen.
